Clusterhoofdpijn

Clusterhoofdpijn is een zeer specifieke hoofdpijn met korte en zeer hevige aanvallen aan één zijde van het hoofd. Doorgaans situeert de pijn zich achter of rond een oog of aan één van de slapen. Mannen hebben er meer last van dan vrouwen. Clusterhoofdpijn is een eerder zeldzame vorm van hoofdpijn.

De meeste slachtoffers zijn volwassen mannen. Sinds 1960 hebben vrouwen echter steeds meer last van deze hoofdpijn. Mogelijk heeft dit te maken met een veranderende maatschappij waarin meer vrouwen roken en uit werken gaan.
Tot voor kort werd er weinig aandacht besteed aan de mogelijkheid van een erfelijke aanleg en men is nog steeds niet overtuigd van dit aspect. In bepaalde Deense families blijkt cluster-hoofdpijn nochtans duidelijk erfelijk te zijn. Onder de leden van de eerste graad van deze familie (dus rechtstreekse afstammelingen van een ouder met cluster-hoofdpijn) werd 14 maal meer clusterhoofdpijn vastgesteld dan bij de rest van de bevolking. Onder de tweedegraads leden was dit slechts 2 maal meer.
De aandoening staat ook bekend onder de naam Neuralgie van Horton of Horton’s Neuralgie, maar wordt ook vaak genoemd als Suicidal Headache. De pijn wordt als extreem heftig ervaren. Sommigen spreken van de meest erge vorm van pijn.

Clusterhoofdpijn wordt gekenmerkt door het aanvalsgewijs optreden van hevige bonzende of stekende hoofdpijn aan een kant van het hoofd rondom de ogen in de omgeving van een van de ogen en/of de slaap. De aanvallen duren tussen de 15 minuten en 3 uur en gaan zelden gepaard met misselijkheid en/of braken. Vaak treden de hoofdpijnaanvallen op in periodes van enkele weken tot maanden met een frequentie van één tot wel acht aanvallen per dag.

Clusterhoofdpijn is een vrij zeldzame soort hoofdpijn. Deze hoofdpijnsoort noemden we vroeger ‘Hortonse neuralgie’. Bij clusterhoofdpijn heeft de patiënt maanden of jaren geen klachten, maar tijdens een periode van gemiddeld ongeveer tien weken (clusters) treden korte frequente aanvallen van hoofdpijn op.

Kenmerken

Clusterhoofdpijn kenmerkt zich door aanvallen van hoofdpijn. Deze aanvallen duren tussen vijftien minuten en maximaal vier uur. Ze gaan gepaard met intense pijn aan één kant van het hoofd, achter of rond één oog. Dit gaat vaak gepaard met een traanoog. Ook kan het gezicht aan de pijnlijke zijde vuurrood worden. De pijn is tijdens de aanval zo hevig dat de patiënt niet kan blijven stilzitten. Dit in tegenstelling tot migraine. Hierbij moet de patiënt meestal juist gaan liggen. Een aanval van clusterhoofdpijn is geen voorbode voor een ziekte. Ook heeft de patiënt geen last van misselijkheid en braken. Ondanks deze opvallende verschillen zijn migraine en clusterhoofdpijn verwante aandoeningen.

Hoewel de verschijnselen bij clusterhoofdpijn van persoon tot persoon verschillen, kan er een aantal duidelijke overeenkomsten worden gegeven:
– Clusterhoofdpijn begint als een lichte pijn rond één oog. Dit oog kan geïrriteerd raken, rood worden en beginnen tranen, de pupil kan samentrekken.
– gezwollen oogleden,
– een verstopte of lopende neus aan de pijnzijde
– Uitstraling van de pijn naar het oog, boven het oor, bovenkaak en nek.
– Verhoging van lichaamstemperatuur.
– Verhoogde bewegingsdrang.
– Verhoogde spierspanning, wat leidt tot extreme vermoeidheid na de aanval.
– een zwetend voorhoofd aan de getroffen zijde van het hoofd.

De pijn verspreidt zich snel vanuit de oogstreek naar de rest van dezelfde zijde van het aangezicht. De pijn neemt snel toe. Ze wordt omschreven als borend, stekend en onuitstaanbaar fel of als een schroeiend hete piek in het oog. Gelukkig duurt een cluster-aanval meestal kort, namelijk van 15 tot 45 minuten en soms lopen ze uit tot hooguit 3 uur.
De pijn zet aan tot ongeduldig heen en weer stappen, wiebelen of andere ritmisch nerveuze bewegingen. In tegenstelling tot mensen met migraine, die liefst stil in een hoekje of in bed wegkruipen, kunnen mensen met clusterhoofdpijn nauwelijks stilzitten.
Bij cluster-hoofdpijn treden de aanvallen op in reeksen die weken of maanden kunnen duren. Dit noemt men een cluster-periode (cluster is Engels voor groep, tros, zwerm, massa, reeks …).
Sommige mensen hebben slechts om de 2 dagen een aanval, maar anderen worden soms tot 8 maal per dag getroffen. De clusteraanvallen komen dikwijls telkens op hetzelfde moment van de dag terug, ook s nachts. Soms zijn ze zo regelmatig dat men er de klok op kan afstellen.
In zon 90 % van de gevallen duren de episoden van aanvallen een 2 tot 12 weken. Veel van deze mensen hebben zo 1 of 2 aanvalreeksen per jaar, vooral tijdens de lente en de herfst (episodische clusterhoofdpijn). Tussendoor is men plots enkele weken, maanden of jaren aanvalsvrij zonder dat men daarvoor een duidelijke verklaring kan aanwijzen.
In zijn ergste vorm kan de aanvallenreeks enkele jaren nagenoeg ononderbroken doorgaan, bv. met hooguit een uitzonderlijk een onderbreking van een tweetal weken (chronische clusterhoofdpijn).

De korte duur en het plotse begin maken dat de aanvallen moeilijk te onderzoeken zijn. Bovendien is dit soort van hoofdpijn minder goed bekend, zodat ze geregeld over het hoofd gezien wordt.
De gevolgen van clusterhoofdpijn zijn vaak zeer ernstig: geheugen- en concentratiestoornissen, onbegrip van de omgeving, sociaal isolement, arbeidsongeschiktheid.

Oorzaken

Clusterhoofdpijn is een neurologische aandoening, waarvan de oorzaak nog niet geheel duidelijk is.

Er bestaan enkele aanwijzingen voor de mogelijke mechanismen van cluster-hoofdpijn. Vooral het seizoensgebonden karakter en het circadiaanse (= dagelijkse) ritme van de aandoening hebben geleid naar het onderzoek van de rol van de hypothalamus. Dit hersencentrum is de plaats waarin zich de biologische klok van het menselijk lichaam bevindt. De betrokkenheid van de hypothalamus in cluster-hoofdpijn zou een verklaring kunnen bieden waarom bij sommige mensen de aanvallen telkens weer op exact hetzelfde moment van de dag weerkeren.
Verder stelt men bij veel mensen met cluster-hoofdpijn afwijkingen vast in het afscheidingspatroon van bepaalde hormonen, zoals bv. van melatonine, een hormoon dat onder controle staat van de hypocampus.
Cluster-hoofdpijn komt vooral voor bij mannen en slechts zelden vóór de puberteit. Dit lijkt erop te wijzen dat het mannelijk geslachtshormoon, testosterone, eveneens een rol speelt. Men stelt inderdaad vast dat de afscheiding bij de groep met cluster-hoofdpijn inderdaad afwijkt van deze bij andere mannen. Of testosterone effectief een rol speelt bij het ontstaan van cluster-hoofdpijn en welke, blijft echter nog onduidelijk.
Kenmerkend is dat bepaalde stoffen of verschijnselen een aanval kunnen uitlokken of versterken, de zogeheten triggers. Alcohol, chocolade, (oude) kaas, gekruid eten en weersveranderingen zijn hier voorbeelden van.
Lange tijd werd verondersteld dat een sinusholte achter het oog eveneens meespeelde in het ontstaan van cluster-hoofdpijn. In deze sinusholte komen immers diverse soorten zenuwstrengen bij elkaar. Men ging ervan uit dat ontstekingsverschijnselen in de sinusholte een afname van de doorbloeding zouden veroorzaken en zo het ontstaan van de pijn achter het oog zouden in de hand werken.
Nauwkeurig onderzoek heeft dit model echter niet kunnen ondersteunen. Het lijkt er integendeel zelfs op dat eventuele verschijnselen in de sinusholte niet de oorzaak, maar wel het gevolg zijn van de stoornis die ook de clusterhoofdpijn veroorzaakt.

Remedies

De aard van de behandeling moet afgesteld worden op de last die men van de hoofdpijn ondervindt. De behandeling van clusterhoofdpijn is in eerste instantie gericht op de bestrijding van de symptomen. In veel gevallen is een combinatie van behandelmethoden mogelijk. De werking van de medicaties is niet bij alle patiënten even succesvol.
De behandelmethoden zijn in twee groepen te verdelen:
de aanvalbestrijding,waarbij de medicatie bedoeld is om de aanvallen zo snel mogelijk af te breken en de behandelingen die er op gericht zijn om clusterperiodes te voorkomen of te beperken.
Al deze behandelingen mogen uiteraard pas worden ingesteld op voorschrift en onder controle van uw arts.

Zuurstof
Het inademen van zuivere zuurstof gedurende een 15 minuten volstaat om bij 70 tot 80 % een clustercrisis te onderbreken. Dit lijkt er op te wijzen dat een zuurstoftekort door de verminderde doorbloeding van de pijnlijke streek een rol speelt.
Het nadeel van deze behandeling is dat ongeveer één kwart van de mensen kort na het stoppen van de zuurstofbeademing opnieuw een aanval krijgt. In dat geval kan men opnieuw met zuurstof behandelen, maar vaak moet er toch worden overgeschakeld, bv. op sumatriptan.
Bij langdurige inhalatie kunnen storingen in de ademhalingsprikkel plaatsvinden.

Sumatriptan
Bij ongeveer 75% van de mensen verdwijnt de pijn binnen 15 minuten na een onderhuidse injectie van sumatriptan (Imitrex®), een geneesmiddel dat ook gebruikt wordt bij migraine. Tabletvorm en neusspray worden bij clusterhoofdpijn afgeraden omdat de werking te traag is.Ongewenste effecten van het gebruik van dit geneesmiddel zijn onder meer brandende pijn op de plaats van inspuiting, evenwichts- en gevoelsstoornissen en vermoeidheid. Deze klachten kunnen tot een klein halfuur aanhouden en ebben dan weg. Een ander nadeel is de hoge kostprijs van het product.
Sumatriptan is niet geschikt voor mensen met aandoeningen van hart en bloedvaten of met een verhoogde bloeddruk die slecht onder controle gehouden kan worden.
De aanvalsbehandeling van clusterhoofdpijn bestaat uit 100% O2 (zuurstof), 7-10 liter per kapje gedurende 15 minuten of sumatriptan 6 mg subcutaan, of 20 mg per neusspray (maximaal tweemaal daags).

Ergotamines
Ergotamines zijn geneesmiddelen die reeds lang voor de bestrijding van hoofdpijn gebruikt worden, en dan vooral bij migraine.
Van deze groep is alleen Diergo® nuttig wanneer het rechtstreeks in het bloed ingespoten wordt. Het effect wordt binnen de 10 minuten bereikt. Dit is echter niet praktisch voor de meeste mensen en deze behandeling wordt dan ook eerder zelden toegepast.
Ergotaminetartraat (Cafergot®) onder de vorm van comprimés is zinloos voor deze hoofdpijn. Het duurt immers veel te lang, namelijk 1 tot 3 uur, vooraleer het zijn maximale effect bereikt. Tegen dan kan de aanval reeds lang voorbij zijn. De zetpillen zijn eveneens zelden nuttig.

Lidocaïne
Er zijn aanwijzingen dat een spray in de neus van het pijnstillend en verdovend middel lidocaïne (bv. Xylocaïne®) een nuttig effect heeft, maar de bewijzen zijn voorlopig nog beperkt.
Dit middel veroorzaakt doorgaans weinig ongewenste effecten.

Preventie

Vermits cluster-aanvallen zo frequent terugkeren, is het aangewezen dat men het ontstaan van nieuwe aanvalreeksen kan vermijden met een preventieve behandeling.
Alhoewel roken en drinken een rol spelen, helpen veranderingen in deze gewoonten weinig of niets. Door het vermijden van alcohol krijgt men doorgaans minder aanvallen, maar de cluster treedt toch opnieuw op.

Verapamil
Dit geneesmiddel wordt normaal gebruikt voor de behandeling van een verhoogde bloeddruk omdat het de ontspanning van de spieren in de bloedvaten bevordert. Het kan gebruikt worden zowel bij episodische als bij chronische cluster-hoofdpijn.
Het middel moet 2 tot 3-maal per dag ingenomen worden.
Mogelijke ongewenste effecten zijn constipatie, een te lage bloeddruk bij het rechtstaan waardoor men even kan duizelen en gezwollen benen. Gewoonlijk nemen deze klachten na enige tijd af.
Verapamil is ongeschikt bij bepaalde vormen van hartklachten. Het instellen op een preventieve behandeling met verapamil moet overgelaten worden aan een neuroloog.

Ergotamines
Methysergide (Deseril®) is vooral nuttig bij episodische cluster-hoofdpijn voor mensen bij wie verapamil weinig of geen effect heeft. Het is minder geschikt voor chronische vormen, omdat het ongewenste effecten kan veroorzaken bij chronisch gebruik. Na 6 maanden behandeling moet daarom 1 maand rust ingelast worden. Deze stop is geen nadeel bij de episodische vormen. Andere veel voorkomende, maar eerder onschuldige ongewenste effecten zijn tintelingen in handen en voeten en pijn in de benen.
Ergotaminetartraat (Cafergot®) kan nuttig zijn wanneer de aanvallen zich vooral s nachts voordoen. In dit geval is de lange aanlooptijd van 2 tot 3 uur tot het maximaal effect dus voordelig. Het middel moet dan wel kort voor het slapengaan ingenomen worden.
Ergotaminetartraat wordt voor nog maar weinig voorgeschreven. Bij langdurig gebruik kan het immers ernstige ongewenste effecten veroorzaken, zoals een aantasting van de hartkleppen. Het mag niet gebruikt worden bij bepaalde hartproblemen en tijdens de zwangerschap.

Pizotifeen (Sandomigran®)
Pizotifeen wordt bij migraine en clusterhoofdpijn toegepast om de hevigheid en het aantal aanvallen te verminderen. Bijwerkingen: constipatie, verhoging van de eetlust, duizeligheid, slaperigheid, vermindering van het reactievermogen

Methysergide(Deseril®)
Deseril wordt gebruikt om de aanvallen van migraine, clusterhoofdpijn en andere vormen van hoofdpijn te voorkomen. Niet langer dan 6 maanden achtereen te gebruiken.

Epilepsiegeneesmiddelen
Recent worden ook gunstige resultaten genoteerd met twee epilepsie-geneesmiddelen (Lamotrigine en Topiramaat). Mogelijke bijwerkingen zijn: hoofdpijn, duizeligheid, misselijkheid. Zij kunnen ook het rijvermogen aantasten. Deze geneesmiddelen vereisen een stricte controle door de arts.

Lithium
Lithium werd oorspronkelijk vooral gebruikt voor manisch-depressieve mensen, maar blijkt ook bij cluster-hoodpijn nuttig te zijn. Het vermindert de klachten met ongeveer driekwart bij alle mensen met chronische clusteraanvallen. Het middel werkt echter traag zodat dit effect vaak pas bereikt wordt na 2 weken. De helft van de mensen krijgt echter opnieuw last wanneer de behandeling gestopt wordt.
Er zijn aanwijzingen dat lithium een bijkomende gunstige invloed heeft doordat het chronische vormen van cluster-hoofdpijn zou ombuigen tot episodische vormen. Bij mensen met episodische klachten zou het nieuwe clusterperiodes kunnen onderdrukken.
De belangrijkste ongewenste effecten zijn trillende handen, misselijkheid, braken en diarree. Deze vervelende klachten nemen gewoonlijk af wanneer men de dosis verkleint. Vaak moeten plassen en drinken komt ook voor, maar verdwijnt spontaan na enkele weken.
De arts moet geregeld een bloedonderzoek uitvoeren, onder meer om te controleren of de nieren nog goed werken.
Men moet ook vooral veel drinken en zeker de zoutopname niet beperken.

Corticosteroïden
Wanneer de andere geneesmiddelen niet het gewenste nut opleveren, kan men eventueel nog een behandeling met corticosteroïden overwegen. Bij langdurige gebruik kunnen ze allerhande ongewenste effecten veroorzaken, zodat ze minder aangewend worden.
Prednison is een lichaamseigen stof, een hormoon, aangemaakt door de bijnierschors. Prednison heeft een ontstekingsremmende werking en onderdrukt allergische reacties en de vorming van anti-lichamen. Net als bij Verapamil heeft Prednison invloed op de duur en hevigheid van de clusters.
Ze komen eerder in aanmerking als laatste redmiddel, maar mogen toch niet uit het oog verloren worden omdat ze wel degelijk effectief kunnen zijn.

Heelkundige behandeling
Wanneer geneesmiddelen te weinig of geen effect meer hebben op de hoofdpijn kan er eventueel nog heelkundig ingegrepen worden, bv. door het vernietigen van bepaalde zenuwknopen. Hierbij wordt een zenuwknoop in de neus (ganglion sfenopalatinum) middels een temperatuurprikkel verdoofd. Deze behandeling kan meerdere malen herhaald worden. De resultaten zijn echter niet altijd naar verwachting en vaak komen de aanvallen weer terug.

Acupunctuur
Bepaalde reflexpunten in de oorschelp blijken gevoelig te zijn bij clusterhoofdpijn. In een aantal gevallen kan oor-acupunctuur verlichting bieden.

BRONNEN:

http://www.gezondheid.be/index.cfm?fuseaction=art&art_id=789